Losy elity akademickiej

W monografii "Losy elity akademickiej. Rosyjska slawistyka od 1917 roku do poczatku lat 30." Michail Robinson przedstawia srodowisko rosyjskich slawistow i skomplikowane dzieje uprawianej przez nich dyscypliny w Rosji radzieckiej po przewrocie pazdziernikowym. Autor rekonstruuje historie nauki na podstawie swiadectw, jakich dostarcza korespondencja wybitnych uczonych zachowana w archiwach Moskwy i Petersburga (m.in. Nikolaja Dierzawina, Nikolaja Durnowo, Grigorija Ilinskiego, Wasilija Istrina, Romana Jakobsona, Jewfiemija Karskiego, Borisa Lapunowa, Piotra Lawrowa, Nikolaja Nikolskiego, Wladimira Pierietca, Aleksieja Sobolewskiego, Michaila Spieranskiego, Aleksieja Szachmatowa, Maxa Vasmera, Dmitrija Zielenina) oraz ich pamietniki i teksty prywatne. Odwoluje sie rowniez do bogatej literatury przedmiotu powstalej po 1990 r. Na poczatku pracy Robinson pokazuje sytuacje slawistyki od schylku XIX wieku do upadku Rosji carskiej, analizujac wymuszone lub bezwiedne uwiklania uczonych, ktorych prace byly wykorzystywane na uzytek biezacej polityki. Pokazuje jednoczesnie wybitne postaci srodowiska, z odwaga oddzielajace zaangazowanie polityczne od rzetelnych badan, smialo oceniajacy prace kolegow o innych opcjach politycznych ze wzgledow wylacznie bezinteresownie poznawczych. Pierwsze lata wladzy bolszewikow przynosza skrajne pogorszenie sytuacji materialno-bytowej uczonych, podczas wojny domowej wielu z nich zostaje poddanych brutalnym represjom, czesc decyduje sie na emigracje. Pozostali w kraju zachowuja w wiekszosci neutralna lub obojetna niechec wobec polityki wladz kontynuujac prace i badania naukowe pozwalajace im zachowac poczucie sensu w czasach katastrofy swiata, jaki znali do niedawna, oraz w poczuciu zanikajacej nadziei, ze nowy ustroj choc w czesci urzeczywistni idee, jakie inspirowaly jego narodziny. Robinson poswieca wiele uwagi teorii lingwistycznej Nikolaja Marra pokazujac, w jaki sposob wladze staraly sie ja wykorzystac jako narzedzie dla tworzenia podstaw marksistowskiej metodologii w naukach humanistycznych. Pokazuje jednoczesnie odwazne postawy sprzeciwu uczonych dezawuujacych naukowe podstawy tej teorii i cene, jaka placili za zachowanie rzetelnosci naukowej. Slawistyka uwazana byla za czesc reakcyjnego dorobku panslawizmu, za narzedzie realizacji ideologicznych i politycznych celow polityki miedzynarodowej Rosji carskiej. Wielu naukowcow szukalo ratunku przed zyciowymi dolegliwosciami i moralnym przygnebieniem, kontynuujac tradycyjna dla slawistyki problematyke, ktorej najwazniejszymi tematami byly slowianskie starozytnosci w najszerszym znaczeniu tej nazwy: jezyk staroslowianski, cyrylo-metodiana, literatura sredniowieczna, etnografia i inne. Wielu uczonych - pozbawionych mozliwosci publikowania swoich prac w Rosji radzieckiej - wydawalo je w slawistycznych periodykach i wydawnictwach zagranicznych, przede wszystkim w Czechach, Niemczech i Jugoslawii. Wiele uwagi Robinson poswieca takim przypadkom, jak np. Konstantina Grota, ktory uwazal sie za zwolennika "starej (moskiewskiej) prawdziwej slowianofilskiej szkoly", za "demokrate i narodnika". Liczne postulaty wladzy radzieckiej, szczegolnie jej "antyburzuazyjnosc" i "antyimperializm", wydawaly sie Grotowi ucielesnieniem slowianofilskiej idei opozycji wobec romansko-germanskiego Zachodu. W aneksie przytoczona jest bardzo interesujace memorandum Grota z 1930 roku, Moje spojrzenie na obecne czasy. Losy tego uczonego dowodnie poswiadczaja zamet, jaki zapanowal w swiadomosci nawet elity spoleczenstwa po pazdziernikowym przewrocie. Robinson konczy ksiazke nastepujaca konkluzja: "Rozwazany w ksiazce okres historii rodzimej slawistyki dostarcza bogatego materialu do rozmyslan o drogach nauki i przewrotnosci losow naukowej elity. Pragnienie jej czlonkow, by w kazdych, nawet najgorszych okolicznosciach pozostawac wiernymi akademickim tradycjom, jest pouczajacym przykladem moralnego sluzenia nauce".